W odniesieniu do większości pracowników uprawnienia urlopowe zostały uregulowane w Kodeksie pracy. Istnieją jednak pewne szczególne grupy zatrudnionych, które ze względu na specyfikę wykonywania zawodu są objęte odrębnymi przepisami. Z tego typu sytuacją mamy do czynienia w przypadku nauczycieli. Jakie zatem są uprawnienia urlopowe nauczycieli – piszemy na ten temat w artykule.
Uprawnienia urlopowe nauczycieli – podstawa prawna
Szczególne regulacje prawne dotyczące urlopów przysługujących nauczycielom zostały zawarte w Ustawie z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, określanej dalej mianem „KN”.
Urlopy nauczycieli zatrudnionych w feryjnych placówkach oświatowych
Nauczycielowi zatrudnionemu – przez pełny okres trwania zajęć w danym roku szkolnym – w szkole, w której organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania.
Jednak podczas ferii nauczyciel może być przez dyrektora szkoły zobowiązany do następujących zajęć:
- przeprowadzania egzaminów;
- prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem roku szkolnego;
- opracowywania szkolnego zestawu programów i uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.
Zgodnie z art. 65 KN nauczyciel zatrudniony w placówce feryjnej uzyskuje prawo do pierwszego urlopu w ostatnim dniu poprzedzającym te ferie, a uprawnienia do drugiego i dalszych urlopów – w każdym następnym roku kalendarzowym.
Uprawnienia urlopowe nauczycieli zatrudnionych w placówkach nieferyjnych
Nauczycielom zatrudnionym w szkołach, w których nie przewidziano ferii szkolnych (placówki nieferyjne), przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów (art. 64 ust. 3 KN).
Urlopy wypoczynkowe w wymiarze proporcjonalnym
Nauczyciel zatrudniony przez okres krótszy niż 10 miesięcy w placówce, w której przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć.
Z kolei nauczyciel pozostający w zatrudnieniu w placówce nieferyjnej, w razie nawiązania lub ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp). Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do dyrektora i wicedyrektora szkoły oraz nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczyciela, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze.
Prawo do urlopu uzupełniającego
Uprawnienia urlopowe nauczycieli, pozwalają na urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni, w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego.
Przesunięcie terminu urlopu oraz udzielenie niewykorzystanej części urlopu
W myśl postanowień art. 66a ust. 1 KN – jeżeli nauczyciel szkoły feryjnej nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:
1) czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby;
2) odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
3) powołania na ćwiczenia wojskowe lub na przeszkolenie wojskowe albo stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, na czas do 3 miesięcy;
4) urlopu macierzyńskiego;
5) urlopu dla poratowania zdrowia
– urlop wypoczynkowy ulega przesunięciu na termin późniejszy.
Powyższe zasady dotyczące przesunięcia urlopu oraz udzielenia jego części w terminie późniejszym stosuje się odpowiednio do dyrektora i wicedyrektora szkoły oraz nauczyciela pełniącego inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczyciela, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze.
Wynagrodzenie urlopowe nauczycieli
Za okres urlopu wypoczynkowego nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymywał, gdyby w tym czasie pracował. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu wszystkich miesięcy danego roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli czas zatrudnienia jest krótszy od roku szkolnego – z tego okresu.
Szczegółowe zasady obliczania wynagrodzenia urlopowego zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli. Zgodnie z tymi regulacjami wynagrodzenie za 1 dzień urlopu nauczyciela placówki feryjnej ustala się, dzieląc miesięczne wynagrodzenie obliczone według reguł określonych w § 1–4 tego aktu wykonawczego przez liczbę 30, a w przypadku nauczyciela placówki nieferyjnej – dzieląc miesięczne wynagrodzenie obliczone w myśl zasad określonych w § 1–4 przez liczbę 21.
Ekwiwalent pieniężny z tytułu niewykorzystania urlopu
W przypadku niewykorzystania przez nauczyciela urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej albo do odbywania zastępczo obowiązku tej służby, do okresowej służby wojskowej lub do odbywania długotrwałego przeszkolenia wojskowego – przysługuje mu ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego urlopu, nie więcej jednak niż za 8 tygodni w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w placówce feryjnej, oraz nie więcej niż za 35 dni roboczych w stosunku do nauczycieli pracujących w placówce nieferyjnej. Ekwiwalent ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Za podstawę ustalenia ekwiwalentu za jeden dzień urlopu wypoczynkowego przyjmuje się wysokość wynagrodzenia przysługującego nauczycielowi za jeden dzień urlopu.
Urlop dla poratowania zdrowia
Urlop dla poratowania zdrowia może zostać udzielony nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony po przepracowaniu nieprzerwanie co najmniej 7 lat w szkole w wymiarze nie niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.
Urlop dla poratowania zdrowia jest udzielany:
- w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia: choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub
- na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową
– w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku.
Okres 7-letniej pracy w szkole:
- uzasadniający prawo do urlopu – powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia. Wymóg 7-letniego okresu pracy w szkole dotyczy udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia;
- uważa się za nieprzerwany, jeżeli nauczyciel podjął zatrudnienie w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej szkole.
W razie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze dłuższym niż 30 dni nauczyciel podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy.
Nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od zakończenia poprzedniego urlopu tego rodzaju.
Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.
O potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia zalecanego leczenia lub w celu skierowania na leczenie uzdrowiskowe bądź rehabilitację uzdrowiskową orzeka uprawniony lekarz w trybie i na zasadach określonych w art. 73 ust. 10–10c KN.
Szczegółowe zasady orzekania w przedmiocie udzielenia nauczycielom urlopu dla poratowania zdrowia określono w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 stycznia 2018 roku w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Nauczycielowi i dyrektorowi szkoły przysługuje odwołanie od orzeczenia lekarskiego o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia na zasadach przewidzianych w przepisach KN.
Uprawnienia urlopowe nauczycieli – podsumowanie
Specyfika wykonywania zawodu nauczyciela wpływa na odmienny, w stosunku do innych pracowników, sposób ukształtowania uprawnień urlopowych. Odrębności te są szczególnie widoczne w odniesieniu do nauczycieli placówek feryjnych. W przypadku osób zatrudnionych w placówkach nieferyjnych zasady udzielania urlopów są bardziej zbliżone do tych, jakie zawarto w kp. Nauczyciele mają prawo do urlopów uzupełniających oraz urlopów dla poratowania zdrowia – są to typowe uprawnienia urlopowe nauczycieli, których nie przewidziano dla ogółu pracowników. Sposób ustalania wynagrodzenia urlopowego oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop również charakteryzuje się pewnymi różnicami w porównaniu z powszechnie obowiązującymi normami.
